Istnieje jeszcze wiele innych klasyfikacji partycypacji, możesz o nich poczytać w zalecanej literaturze dodatkowej.

Jakie kryteria muszą być spełnione, aby można było mówić o partycypacji?

Jan Willem van Deth twierdzi, że muszą być spełnione cztery minimalne kryteria, abyśmy mówili o partycypacji. Przede wszystkim powinny pojawić się:

1. aktywność, czyli działanie,

2. działanie to powinno być dobrowolne,

3. działanie powinno mieć charakter nieprofesjonalny – podejmowany przez obywateli,

4. obywatele powinni przedstawiać swoje pomysły na zmianę. Te pomysły powinny być kierowane do osób, które mają władzę iJan W. van Deth, A conceptual map of political participation, “Acta Politica”, vol. 49, 3, 2014, s. 353-356..

Współcześnie ważna jest również e-partycypacja – czyli partycypacja, która odbywa się za pośrednictwem technik i narzędzi internetowych – np. głosowanie poprzez internetowe platformy w budżecie obywatelskim (za chwilę dowiesz się, czym on jest) czy też głosowanie w sondażach internetowych.

Powyższe przykłady pokazują, że partycypacja jest wtedy, kiedy obywatel bierze udział w podejmowaniu decyzji, które mają wpływ na jego życie.

Czy wiesz, że…

w 2024 roku Polska zajęła 42 miejsce w rankingu e-partycypacji Organizacji Narodów Zjednoczonych (razem z Peru, Tajlandią i Rwandą)? Ranking ten pokazuje, jak kraje wykorzystują narzędzia internetowe do informowania, konsultowania i podejmowania decyzji. Pierwsze miejsce w rankingu zajęła Ukraina. Za nią były Japonia i Dania iE-Participation Index, https://publicadministration.un.org/egovkb/en-us/Data-Center, dostęp: 28.02.2025.

Współdecydowanie w sytuacjach konfliktu

Konflikt – to słowo może budzić negatywne skojarzenia. Jednak w polityce jest zjawiskiem nieuniknionym i powszechnym. Jego źródłem bywa między innymi nierówny udział obywateli w sprawowaniu władzy i wpływie na decyzje polityczne. Ciekawe spojrzenie na konflikt przedstawia belgijska filozofka Chantal Mouffe, która podkreśla, że osoby o innych poglądach nie są wrogami, lecz przeciwnikami – należącymi do tej samej wspólnoty co my. Nawet jeśli nie uda nam się znaleźć wspólnego rozwiązania, ważne jest, by uznać prawo przeciwników do posiadania i wyrażania własnych opinii iA. Lewandowski, Konflikt i przemoc w koncepcjach polityki Chantal Mouffe oraz Carla Schmitta, „Społeczność Edukacja Język”, tom 5, 2017, s. 24-25..

Podejmowanie decyzji ważnych dla społeczeństwa przebiega zatem w warunkach konfliktu. Ważne jest jednak nastawienie obywateli – ich chęć do rozwiązywania problemów.

Czego potrzebujemy, żeby zacząć partycypować?

Jest wiele warunków, które mogą sprzyjać partycypacji: przede wszystkim duża mobilizacja do działania, chęć wzięcia odpowiedzialności za dobro wspólne, poczucie, że mamy indywidualny wkład w podejmowanie wspólnych (kolektywnych) decyzji iM. Cichosz, W. Ufel, W poszukiwaniu wzorców partycypacji w deliberacji publicznej. Badanie uczestników i uczestniczek I Wrocławskiego Panelu Obywatelskiego, “Wrocławskie Studia Politologiczne”, 30, 2021, s. 10-11..

Czy musimy partycypować tylko lokalnie?

Czy wiesz, że…

jako obywatele Polski, jesteśmy też obywatelami Unii Europejskiej? Dzięki temu mamy prawo do partycypacji w życiu politycznym UE.

W Unii Europejskiej możemy partycypować głównie poprzez:

• udział w wyborach do Parlamentu Europejskiego. Dodatkowo, jako obywatele UE, mamy również prawo do głosowania w wyborach lokalnych, nawet jeśli mieszkamy w innym kraju UE niż kraj naszego pochodzenia – oczywiście po spełnieniu odpowiednich warunków,

• udział w konsultacjach publicznych poprzez portal „Wyraź swoją opinię” iKE, Witamy w portalu „Wyraź swoją opinię”, https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say_pl, dostęp: 25.02.2025.,

• udział w europejskiej inicjatywie obywatelskiej – proponując swoje pomysły na rozwiązania prawne iUE, Europejska inicjatywa obywatelska, https://citizens-initiative.europa.eu/_pl, dostęp: 25.02.2025.,

• działania na Europejskim Portalu Aktywności Obywatelskiej iKE, Portal Aktywności Obywatelskiej, https://citizens.ec.europa.eu/index_pl, dostęp: 25.02.2025. – aktualnie trwa debata na temat przyszłego budżetu UE. Obywatele mogą wyrazić swoje zdanie na ten temat oraz zaproponować pomysły. Na portalu podejmowane są też działania z myślą o młodzieży – np. debaty z młodzieżą na temat polityki, czyli spotkania online, w których biorą udział przedstawiciele Komisji Europejskiej. Takie wydarzenia będą organizowane przez 100 dni działania nowej KE. Po ich zakończeniu podobne przedsięwzięcia będą odbywały się raz do roku iKE, Portal Aktywności Obywatelskiej, https://citizens.ec.europa.eu/youth-dialogues-0_pl, dostęp: 25.02.2025.,

• składanie petycji do Parlamentu Europejskiego – czyli oficjalne pisma, zawierające prośby lub żądania iPE, Petycje, https://www.europarl.europa.eu/at-your-service/pl/be-heard/petitions, dostęp: 28.02.2025..

Czy wiesz, że…

w procesie partycypacji może zostać wykorzystana tzw. gamifikacja, czyli podejmowanie decyzji z wykorzystaniem elementów znanych z gier komputerowych? Takie rozwiązanie zostało wykorzystane w Lublinie, gdzie zrealizowano projekt „Gra o Budżet. Aktywizacja obywateli Lublina w zakresie budżetu partycypacyjnego”. Mieszkańcy wzięli udział w ustalaniu miejskiego budżetu poprzez udział w przygotowanej grze iZwiązek Miast Polskich, Projekt „Gra o Budżet. Aktywizacja obywateli Lublina w zakresie budżetu partycypacyjnego”, 20.08.2014, https://www.miasta.pl/aktualnosci/projekt-gra-o-budzet-aktywizacja-obywateli-lublina-w-zakresie-budzetu-partycypacyjnego..

Jakie są plusy obywatelskiej partycypacji?

Zastanawiasz się, po co partycypować? Twoje zaangażowanie w życie społeczne ma dużo plusów. Zacznijmy od korzyści indywidualnych – czyli takich, które może mieć każdy z nas:

• Wyrażając opinie w dyskusjach z rządzącymi na tematy, które dotyczą społeczeństwa, masz wpływ na otaczającą Cię rzeczywistość.

• Interesując się życiem publicznym i wyrażając swoje zdanie masz też większą kontrolę nad tymi, którzy sprawują władzę.

• Będąc osobą aktywną poznajesz mechanizmy życia politycznego i możesz zwiększyć swoją wiedzę.

• Biorąc udział w wyborach masz wpływ na to, kto będzie reprezentował Cię np. w radzie gminy, powiatu, sejmiku województwa czy parlamencie, a kiedy zdecydujesz się kandydować i zostaniesz wybrany(a) będziesz jedną z osób podejmujących ważne decyzje.

• Dzięki partycypacji może zwiększyć się Twoje przywiązanie do miejsca, w którym mieszkasz – będziesz czuł(a) się ważną częścią społeczności lokalnej.

Z Twojego zaangażowania skorzystają też inni ludzie – będziesz miał(a) wpływ na tworzenie kultury dialogu. Korzyści z Twojego uczestniczenia w życiu społecznym mają też rządzący. Będą mogli lepiej poznać potrzeby i problemy społeczeństwa. Dzięki temu, że obywatele będą lepiej rozumieli intencje rządzących, może również wzmocnić się pozycja władzy – w takiej sytuacji mówimy o jej legitymizacji.

Czy wiesz, że…

w 2018 roku badacze CBOS zapytali Polaków, czy uważają, że ich głos jest brany pod uwagę przez władze przy podejmowaniu decyzji dotyczących mieszkańców? Łącznie 64% osób odpowiedziała na to pytanie pozytywnie (8% wskazało na „zdecydowanie tak”, a 56% - „raczej tak”) iCBOS, Współpraca władz lokalnych z mieszkańcami, „Komunikat z badań”, 46/2018..

W skrócie – partycypując mamy wpływ na rozwój: naszej gminy, powiatu, województwa czy też całego kraju. Korzyści odnosi też społeczeństwo, ale nie powinniśmy zapominać, że władze również mają udział w zyskach. To wszystko wiąże się z najprostszą definicją partycypacji, zakładającą wspólne koszty, ale też wspólny udział w zyskach.

Wiesz już, jakie korzyści daje partycypacja – zarówno Tobie, jak i społeczeństwu oraz rządzącym. Czy zastanawiałeś się kiedykolwiek, dlaczego ludzie nie angażują się w życie społeczne? Niektórzy mówią, że nie lubią polityki, inni – że nie mają wiedzy na odpowiednim poziomie, jeszcze inni wskazują, że nie mają odpowiednich cech charakteru.

Czy wiesz, że…

w 2022 roku zapytano polskich ósmoklasistów o to, czy kiedy będą dorośli zamierzają głosować w wyborach ogólnokrajowych? Zdecydowana większość z nich odpowiedziała pozytywnie – aż 54% ósmoklasistów przewidywało, że zdecydowanie tak, a 32% odpowiedziało tak. Jest to o wiele więcej niż w 2009 roku (odpowiednio: 43% i 34%). Tylko 3% uczniów w 2022 roku było zdecydowanych, że wstąpi do partii politycznej, a 6%, że będzie kandydowało w wyborach do samorządu lokalnego iMłodzi w demokracji. Wyniki Międzynarodowego Badania Kompetencji Obywatelskich. ICCS 2022,red. O. Wasilewska, Warszawa 2023,https://iccs.ibe.edu.pl/wp-content/uploads/2023/12/ICCS-2022_raport.pdf.

Jakie są zagrożenia dla obywatelskiej partycypacji?

Istnieją również sytuacje, które utrudniają obywatelom współdecydowanie o ważnych sprawach. Często na niekorzyść obywateli wpływa czas – np. konsultacje społeczne trwają zbyt krótko, by mogli aktywnie uczestniczyć w procesie partycypacyjnym. Włączanie obywateli może mieć również charakter pozorny – np. rządzących może nie interesować zdanie obywateli. Wysłuchują ich tylko dlatego, że wymaga tego prawo. Tak naprawdę jednak nie biorą pod uwagę zdania mieszkańców.

Istnieją również zagrożenia ze strony samych obywateli – które objawiają się m.in. w następujących postawach:

• wojowników jednej sprawy – traktujących partycypację jako walkę o swoje własne interesy i potrzeby,

• sceptyków – którzy wątpią w dobre intencje rządzących, a także w to, że uda się dojść do porozumienia,

• wodzów – wywierających presję zarówno na władzę, jak na innych uczestników procesu podejmowania decyzji, aby osiągnąć kompromis (wzajemne ustępstwa) a nie konsensus (zgodę wszystkich) iM. Cichosz, W. Ufel,W poszukiwaniu wzorców partycypacji w deliberacji publicznej. Badanie uczestników i uczestniczek I Wrocławskiego Panelu Obywatelskiego, “Wrocławskie Studia Politologiczne”, 30, 2021, s. 15-17..